’t Kofschip, ’t ex-kofschip, het sexy fokschaap, xtc-koffieshop, soft ketchup. Allemaal varianten op een bekend ezelsbruggetje in de werkwoordspelling. Of hoewel, bekend? Bij trainingen vragen mensen me nogal eens: ‘Hoe gebruik je het kofschip eigenlijk?’ Tijd voor uitleg!

Hoe gebruik je ’t kofschip?

’t Kofschip – dat is de bekendste variant, dus die hou ik in dit blog aan – kun je gebruiken om de juiste spelling van een voltooid deelwoord of verledentijdsvorm vast te stellen. Dat doe je in vier stappen.

1. Zorg ervoor dat je zeker weet dat het werkwoord waar je over twijfelt een voltooid deelwoord of verledentijdsvorm is.
2. Bepaal wat het hele werkwoord is.
3. Bepaal de stam van het hele werkwoord.
4. Kijk naar de laatste letter van de stam: is dat een medeklinker uit ’t kofschip? Zo ja, dan schrijf je het voltooid deelwoord en de verleden tijd met een t: werkte – gewerkt. Zo nee, dan schrijf je een d: reisde – gereisd.

Welke vorm?

Die eerste stap is eigenlijk het lastigst. Hoe weet je met welke vorm je te maken hebt? Er zijn verschillende mogelijkheden om dat vast te stellen. Ten eerste kun je kijken naar de vorm van het woord: het voltooid deelwoord begint vaak met ge- (bij scheidbare werkwoorden staat dit ge halverwege: thuisgekomen): gereisd, gewerkt, gevreesd. Maar juist bij veel twijfelgevallen helpt dat je niet: beloofd, gebeurd, herhaald. Dan kun je kijken naar de rest van de zin: staat daar nog een vorm van hebben, zijn of worden in? Dan is de kans heel groot dat je met een voltooid deelwoord te maken hebt. Er is nog een derde manier om te achterhalen of je met een voltooid deelwoord te maken hebt, maar die is wat tricky. Ik leg hem hieronder uit.

Smurfen

Het werkwoord smurfen (of lopen) wordt vaak gebruikt om te achterhalen of je bijvoorbeeld wordt of word schrijft, maar er kan meer mee. Je kunt ook kijken welke vorm je kiest: smurf(t) of gesmurft. Oftewel: tegenwoordige tijd of voltooid deelwoord? Kijk maar:

• Hij belooft dat hij morgen op tijd komt. (hier vul je smurft in, dus tegenwoordige tijd)
• Hij heeft beloofd dat hij morgen op tijd komt. (hier vul je gesmurft in, dus voltooid deelwoord)

Het gevaar is dat je moet bedenken dat het hier alleen maar gaat om het bepalen van de vorm van het werkwoord en (nog) niet om de spelling. Als je eenmaal weet welke vorm het is, weet je ook welke regel je kunt toepassen: ik-vorm + t (voor de tegenwoordige tijd) of ’t kofschip (voor het voltooid deelwoord). Let daar dus goed op.

Niet willekeurig

Zo gebruik je ’t kofschip dus: als ezelsbruggetje om de spelling van het voltooid deelwoord te bepalen. Het gaat trouwens niet om een willekeurig gekozen rijtje medeklinkers. Meer daarover lees je op de website van Onze Taal.

Meer weten?

Wil je meer leren over werkwoordspelling? Volg dan de online training Werkwoordspelling.